HAYATTA KALANLARDAN KHANO, SIHAN VE MATOS MAHİLYAN’IN, VAN SANCAĞININ MAHMUDİYE KAZASINDAKİ HAŞAN TAMRAN KÖYÜ KURBANLARIYLA İLGİLİ TANIKLIĞI
16 Ağustos 1916, Nor Bayazet-Delikardaş
Saray-Hasan Tamran.
1914 Aralık ayı başlarında Saray jandarmaları, Mahmat Ağa’yla birlikte bizim köye geldi. Bizim köyün erkeklerini su değirmeninin yakınma götürdüler ve 8’ini öldürdüler, Mıko, Gevorg, Yeğo vd. Onların bedenlerini Akhorik Kilisesi’ne götürdük fakat Saray Kaymakamı geldi ve onları gömmemize izin vermedi. Bizim köyün Kürtleri iki kadin, bir kız ve dört erkek çocuğu Müslümanlaştırdılar. Bizden geriye kalanları, kadin ve çocuklar ile birkaç yaşlıyı, Akhoriklilerle beraber Karadar’ın karlarına sürdüler. Res Murat ve Sakha orada öldürüldü. Bizi soydular ve güzelleri götürdüler. Dağlardan İran’daki Mılhamlu’ya geçtik. Dağlarda çoğu Akhorikli birçok insan dondu. Mılhamlu’da bizi çırıl çıplak soydular ve Karo ve Gevorg’u orada öldürdüler. Mukhur’a geçtik, orada da eziyet ettiler. Sonra Garanlı Mızdaba Bey ve Avtazak Bey bize 20 gün ekmek verdiler ve Tatos Arakel’e gönderdiler. 1915’e kadar orada kaldık. Haziranda köyümüze gittik. Sonra ricat oldu. Akhorlularla birlikte Yezdikhan üzerinden geldik. Orada Kürtlerle çatıştık. Akhoraklı Husik vuruldu. Şirin vasıtasıyla, Van’ın Ermeni kumandanlığından berdanka vermişlerdi, Berkri ve İgdir’e geçtik, ardından da buraya. Bizim köyde Kürtler oturuyor.
Hane: 7; şahıslar: 40; kayıp: 5.
Saray’ın Haşan Tamran köyünden Mıko’nun karısı Khano, Aşo’nun karısı Sıhan ve Mahilyan Matos
Müfettiş Şirin
EMA, fon 227, liste 1, dosya 430, yaprak 3, orijinal, el yazısı.
Notlar
1 Köprüköy – Van sancağının Van kazasındaki Timar nahiyesinde, Van şehrinin 20 km. uzağında bulunan bir köy. 1909 yılında 22 hane Ermeni ve Müslüman nüfusa sahipti.
2 Falaka – Cezalandırılanın iki ayağı, iki ucu bir değneğe bağlı olan
halatın içine sıkıştırılıp yukarı kaldırılarak, kamçı veya sopayla vurmaya yarayan cezalandırma aleti.
3 Türkiye-İran sınırında bulunan Kotur dağ silsilesini ima etmektedir.
4 Altın parayı kastetmektedir.
5 Bkz. EMA, fon 227, liste 1, dosya 469, yapraklar 13-15 arka yüzü.
6 Belgede 53 kişinin ismi verilmektedir.
7 Kilise, Bardzragnats Surb Astvadsadsin olarak anılıyordu. Papazlarından Abraham Ter Hovhannisyan katliamlar esnasında öldürülmüştür.
8 “Dursi Tun”, Lim Manastırı’nm ihtiyaçlarının karşılanması için, Lim Adası’nın güneyinde, Khıjişk köyünün kıyısında inşa edilmişti.
9 Martini – Mauser marka tüfeklerin 7,65 çaplı mermilerinin kullanıldığı, Amerikan tek dolumluk, Pibodi Martini 1908 modeli, geliştirilmiş Türk tüfeği.
10 Alür köyü yakınlarında bulunan dağda, Surb Astvadsadsin ve Surb Gevorg adında iki manastır bulunmaktaydı.
11 Düzenli silah – Eski olmayan, modem silah.
12 Semet – Amerikan malı “Smith and Wesson” marka tabanca.
13 Bayrak köyü.
14 Peder Gevorg, on üyeli bütün ailesiyle birlikte şehit edilmiştir.
15 Bkz. sonnot 8.
16 Dabo – Teneke kutu.
17 Bkz. sonnot 9.
18 Kalbasan köyünden bahsedilmektedir.
19 Belgede ev numarası belirtilmemiştir.
20 Köyün mevkii yanlış belirtilmektedir.
21 Petek – Ambar, depo.
22 Karar (Harar) – Kullanılmış bezlerden hazırlanmış büyük torba.
23 Bkz. EMA, fon 227, liste 1, dosya 472, yapraklar 10-11.
24 Mecidiye – 100 kuruş değerinde altın Osmanlı parası.
25 Belge No 19 hakkındadır.
26 Lakhum – Lağım.
27 Ter Huskan Vördi Manastırı’nın başrahibi ve Van dinî önder vekili Peder Manuel, katliamlar esnasında şehit edilmiştir, bkz. belge 126.
28 Tahminen Beyazıt sancağının Eleşkirt bölgesinde bulunan Bızırkhana köyü yakınlarında bulunmaktadır.
29 Resul Ekrem.
30 Şerit, ip, halat.
31 Kürt aşiret reislerini kastetmektedir.
32 Türk saatiyle.
33 Berkri Nehri’nin kolları.
34 Son parçasına kadar demek istemektedir.
35 Arçiş dinî önder vekili Peder Yeğiş, katliamlar esnasında şehit edilmiştir.
36 Peyin -Tezek.
37 Khuşki – Hayvanın kurutulup ufalanmış pisliği.
38 Tezek.
39 Beyazıtlı Kürtlerin sanı.
40 “Browning” marka tabancadan bahsedilmektedir.
41 Yelkenleri kastetmektedir.
42 San – Toprak kap, testi.
43 Belgede evlerin sayısı belirtilmemiştir.
44 IV. Ermeni Gönüllü Birliğinden bahsedilmektedir.
45 Muhafız birliği Kordon’dan söz edilmektedir.
46 Belgede ev numarası belirtilmemiştir.
47 Tahminen, Arçak nahiyesine bağlı Mahmetik köyü yakınlarında bulunmaktaydı.
48 Kdsvak ve Dsğak köyleri Tatvan’da değil, Ahlat kazasında bulunmaktaydı.
Kaynak: Ermenistan Ulusal Arşivi
Kedername
Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeni Soykırımı
1915
Hayatta Kalanların Tanıklıklarına Dair Belge Koleksiyonu
Belge Yayınları 2014
Çeviren: Diran Lokmagözyan