HAYATTA KALANLARDAN ARŞAK MELİK-GABRİELYAN VE GEVORG GASPARYAN’IN, VAN SANCAĞININ ALCAVAZ KAZASINDAKİ AŞAĞI Sİ- PAN KÖYÜ KATLİAMIYLA İLGİLİ TANIKLIKLARI
12 Ağustos 1916, Oşakan
Alcavaz’ın Aşağı Sipan köyünden, resin oğlu Arşak Melik-Gabrielyan (30 yaşında) ve Gevorg Gasparyan’ın (45 yaşında) verdiği bilgiler:
Köylülerin büyük bir kısmı Sardarapat’ta yaşıyor.
Köyün eski ve bugünkü durumu. Köyümüz hepsi Ermeni 30-35 haneden oluşuyordu. Köyün 800 baş koyunu, 300 sığırı, 30-40 camızı, 100 ineği ve dişi camızı, 20 kutanı, 50 sabam, 50 kağnısı, 7 üzüm bağı, 10 meyve bahçesi, 9 su değirmeni ve sayısız toprağı vardı. Köy şimdi tamamen yıkılmış ve viran vaziyettedir.
Köydeki katliam: Müjde yortusunda, Alcavaz’ın yerlisi ve meclis üyesi Hacı Ahmet Efendi ile Süleyman Bey köye geldiler ve rese, korkulacak hiçbir şeyin olmadığını söyleyip, köyün kendileri tarafından korunacağına dair güvence verdiler. Akşama kadar bekledikten sonra, Khorants köyünden Gabriel Yaroyan’ın (öldürüldü) yarı yanmış ve mermi yaralarıyla nefes nefese köye geldiğini gördük. Kendi köylerinin tüm erkeklerinin Khorants’taki bir ahıra konarak yakıldığını bildirdi ve başımızın çaresine bakmamızı söyledi. Bu haber üzerine köylülerin bir kısmı silahları alıp kaçmayı düşündü, fakat res kabul etmedi. Sözü edilen Türkler tanıdıkları olduğu ve sık sık evlerine misafir oldukları için, onların yalan söyleyebileceklerini veya dostluklarına leke sürebileceklerini tasavvur etmiyordu.
Biz erkekler (sadece 30’u silahlı) o gece Sipan (Süphatı) Dağı’na kaçtık, orada 25 gün karlar altında yaşadık. Kaçışımızın ikinci gecesi açlık nedeniyle köye indiğimizde resi, bir oğlunu ve kardeşinin oğlunu köyün dışına çıkararak, 4 kişiyi de köyün içinde odun ve bıçaklarla öldürmüş olduklarını duyduk. Kadınların bir kısmını esir götürmüşlerdi, kalanlar ise Alcavaz’a kaçmıştı. Köy sadece Kürtlerle meskûndu. Bizim tanıdığımız ve hizmetimizde olan Kürtler bize ekmek verip, yolcu ettiler, kalan ailelerimizin artık tehlikede olmadığını bildirdiler. Fakat bu yiyecek bize pahalıya patladı. 12 kişi tanıdıkları Kürtlere güvenerek, onların yanına gitti ve hepsi de öldürüldü. 6 kişi köyden yiyecek getirirken öldürüldü. Kalanlardan 17 kişi Koçererlilerin gemileriyle Lim Adası’na gitmeyi başardı. 6 kişi ise uzun süre dağlarda dolanmış, Diyadin’e, ardından Gara- kilise’ye geçmiş, burada Ruslara katılarak köye dönmüş, fakat tamamen harabe halinde bulmuşlardır.
Köyümüz hakkında burada yazılanlar, anlattıklarımıza tamamen uygundur.
Arşak Melik-Gabrielyan ve Gevorg Gasparyan’ın okuma-yazma eksikliğinden dolayı imzalıyorum: Sargis Galustyan (bir Oşakan sakini).
E MA, fon 227, liste 1, dosya 432, yapraklar 2’nin arka yüzü-3’iin arka yüzü, orijinal, el yazısı.