HAYATTA KALAN NOYEM NOREYAN’IN, MUŞ SANCAĞININ BULANIK KAZASINDAKİ KOSĞAK KÖYÜ KATLİAMLARIYLA İLGİLİ TANIKLIĞI
[1916], Gızıl-Çakhçakh
Koğak köyü, Bitlis vilayeti, Bulanık kazası.
Ğızıl-Çakhçakh köyüne sığman Noyem Noreyan anlatıyor:
Koğak, 300 haneden müteşekkildi ve sadece 100 hane Ermeni’ydik. Savaştan önce de komşumuz olan Kürtler bize baskı yapıyor, çalıyor, yağmalıyordu, hükümet ise onları dizginlemeyi bilmezdi. Şikâyetlerimizin sonuçsuz kalmasından yüz bulan düşmanlarımıza karşı silahsız ve çaresiz kalıyorduk.
Köyümüzün kilisesi (7), okulu, 3.000 baş koyunu, 1.000 sığırı, 500 camızı, 300 kısrağı, 1.000 ineği ve 1.000’in üzerinde küçük hayvanı vardı. Savaşın başlangıcında erkeklerimizi asker ve redif olarak farklı yönlere götürdüler, kalanlara cephane taşıttılar ve yavaş yavaş erkekleri temizleyerek, kadınları da belirtilen zorunlu çalışmalara kattılar. Komşu Kürtler, gönüllü vermiş olduklarından, bu çalışmalardan muaftı. Baskı altında olan, soyulan, esarette olan, sahipsiz olarak soyulan Ermeni’ydi. Malımız bizim değildi, memur veya askerlerin fark etmesi yeterliydi el koymaları için.
Ruslar bölgemize yaklaştığında, Kürtler bizim köyü sardı ve vahşetlerine başladı. Güzel kadınlara ve kızlara tecavüz ettiler, içlerinde benim de bulunduğum birçoğunu kaçırıp götürdüler. Beni eline geçiren Molla Amırların aşiretinden Amir Ağa’ydı. Muş şehrinde yaşıyordu ve beni aşiretine götürdü. Annem Rinde ve ablam Khumaş yanıma geldi. Annemi “işe yaramaz” olarak gördükleri için öldürdüler, beni ve ablamı ise ellerinde tuttular. O evde yedi ay kaldık, tüm ev işlerine hizmet ediyorduk, fakat bizi neredeyse kuru ekmekle besliyorlardı. Ruslar ricat ettiğinde Amir bizi aşiretiyle birlikte baba ocağımız Koğak köyüne nakletti, fakat Ruslar tekrar saldırınca Amir, güvenli bir yere taşınma imkânı olmadığı için, Ruslara teslim ve tabi oldu. Kendimi hür olarak kabul ederek, beni kaçıran Kürt’ten şikâyetçi oldum Ruslara, fakat ona hiçbir şey yapmadılar, herhalde onlara tabi olduğu için.
Kaynım Tigran beni buldu ve Kafkasya’ya getirdi.
EMA, fon 227, liste 1, dosya 454, yaprak 21 arka yüzü, orijinal, el yazısı