MUŞ SANCAĞI

HAYATTA KALAN ĞAZAR POĞOSYAN’IN, MUŞ SANCAĞININ MUŞ KA­ZASINDAKİ ZİARET KÖYÜ KATLİAMLARIYLA İLGİLİ TANIKLIĞI

[1916]

Anlatan Poğosyan Ğazar, 45 yaşında, Muş bölgesinin Ziarat köyünden.

Ziarat köyü hepsi Ermeni 270 hanedir ve halk tarımla uğraşır.

Ekonomik durumu: iyi halli, hane başı yıllık gelir, 150-500 Osmanlı altını ve hane başına 15-300 baş koyun ve inek.

Toplumsal yaşam: 1 kilise, taştan, (21) yaklaşık 800 Osmanlı altını de­ğerinde.

Okul 1 tane, taştan, 400 Osmanlı altını değerinde, 5 bölümlü, 60-70 karma öğrencili, 2 öğretmen 60-70 Osmanlı altını yıllık maaşla.²²

Temmuz 1915 ’te önde gelen 7 kişi tutuklanır, Surb Karapet Manas- tırı’na, müdürün yanına götürülür. Jandarmalar yarı yolda 100 altın talep eder serbest bırakmak için, köye dönüp paraları verirler, fakat jandarma­lar onları yine de Surb Karapet’e sürer ve yarı yolda 7’sini de kurşuna dizerler. Ertesi günü Kola Sait 15 jandarma refakatinde köye gelir ve tüm erkekleri tutuklamak ister, onlar dağlara kaçar. Kadın ve çocukları top­layıp götürür ve Kurkura Köprüsü’ne doldururlar. Süngülerle katletmeye başlarlar, birçokları kendilerini nehre atar ve parçalanır.

Dağa sığman erkeklerin sayısı yaklaşık 700 kişidir, içlerinden sade­ce 70’i silahlı. İki ay kadar ümitsizce çarpışır, erzak temin etmek için geceleri Kürt köylerine inerler. Açlık çok zorlar, birçoğu açlıktan dolayı ovaya iner ve yakalanıp kurşunlanır, bazılarıysa çarpışmalarda ölür. 700 kişiden sadece 17 kişi dayanıp, yaklaşan Rus ordusu saflarına geçip kur­tulur. Kurtulan 17 kişinin içinde Rıpe Sargis ve Pağlu’nun Ovo’su cesa­retleriyle göze çarpmıştır.

Ziarat köyü kurbanlarının sayısı yaklaşık 4.970 kişidir (23); kurtulanlar, sadece 17 kişi.

Poğosyan Ğazar, bölgedeki köylerle ilgili, aşağıdaki kesin bilgileri sunmaktadır:

Kurt Meydan – 50 hane Ermeni, kurtulan yok.

Şekhan – 160 hane Ermeni, kurtulan 5 kişi.

Khoronk – 60 hane Ermeni, kurtulan 1 kişi (Kerovb).

Sahak – 7-9 hane Ermeni, kurtulan 1 kişi.

Sordar – 60 hane Ermeni, kurtulan 1 kişi.

Bazu – 80 hane Ermeni, kurtulan 5 kişi.

Kheybiyan – 160 hane Ermeni, kurtulan 7 kişi.

Meğdi – 50 hane Ermeni, kurtulan 3 kişi.

Khızlağaç – 260 hane Ermeni, kurtulan 7 kişi.

Tsındsnud – 60 hane Ermeni, kurtulan 1 kişi.

Don – 60 hane Ermeni, kurtulan 11 kişi.

Artkhonk – 70 hane Ermeni, kurtulan 1 kişi.

Herkert – 60 hane Ermeni, kurtulan yok.

Misak Ağa köyü – 30 hane Ermeni, kurtulan yok.

Derik – 40 hane Ermeni, kurtulan 1 kişi.

Tsıkhau (24) – 80 hane Ermeni, kurtulan 3 kişi.

47 [kişi]

L. Matanyan

E MA, fon 227, liste 1, dosya 454, yapraklar 14 ve arka yüzü, orijinal, el yazısı.