HAYATTA KALAN MIKHİTAR MİRZOYAN’IN, BİTLİS SANCAĞININ BİTLİS KAZASINDAKİ TOP KÖYÜ KATLİAMLARIYLA İLGİLİ TANIKLIĞI
26 Ağustos 1916, Ecmiadsin
Top’un 35 hanesi ve 300 nüfusu vardı, Surb Sargis adında bir kilisesi, bir okulu, bir su değirmeni, bir yağhanesi, 1.000 koyunu ve 400 sığırı vardı. Köyün yıllık toplam geliri bin altı yüz (1.600) ölçü tahıl, 2.000 balya samandı. Kilisenin eski elyazması iki Incil’i ve bir elyazması şifa kitabı, iki gümüş kupası, bir altın haçı vs. vardı.
Köy şu anda yakılmıştır.
1914 Temmuz sonlarında, 18-45 yaşlarındaki tüm erkekleri Top’tan askere götürdüler. Herhangi bir asker adayı zamanında teslim olmadığında zaptiyeler, içinde ne var yoksa, hep birlikte evini yakıyor ve tüm mal varlığına el koyuyor ve karısına tecavüz ediyorlardı. Örneğin, Vanlı müdür Şevket Efendi, Aslan Amirkhanyan’ın ve Hovhannes Sahakyan’ın evlerini yaktırdı, mal varlıklarına el koydu ve karılarını askerlerin zevkine teslim etti.
Seferberlik esnasında Top’tan 40 kot buğday, 6 litre yağ, 15 koyun, 5 sığır, 70 çift çorap ve “iana” olarak 15 Osmanlı lirası aldılar.
17-18 Mayıs 1915’te 1.000 Kürt, Alaşkertli Farkho ve Sıleman ağaların önderliğinde Top’a saldırdı. Köyün erkeklerinin hepsi önceden dağlara çekilmiş olduğundan, güruh, sadece on erkek buldu ve onları birbirine bağlayıp öldürdü. Dağa sığınan 28 erkek, 10 gün aç kaldıktan sonra, Nasl Efendi’nm (Bitlisli) bulunduğu Khart adlı Ermeni köyüne indiler. Nasl Efendi, bunlardan 18’ini Bitlis’e gönderdi, kalan 10 Toplu ise, onlarca Khartlıyla birlikte 40 gün bekletilir, daha sonra, Nasl Efendi’nin hizmetkârlarından Haço, yarın hükümetin emriyle sizi katledecekler, diye onlara haber verir. Bu haber üzerine kaçarlar, kaçış esnasında, içlerinden 5 kişi öldürülür.
Köyde kalan tüm kadın ve çocuklar zaptiyelerin kırbaçları altında yerlerinden edilip, Siirt’e doğru sürülmüş ve hepsi de bir köprüden nehre atılmıştır. Kadın ve çocuklardan on kişi, Alberd köyüne esir götürülüp Müslümanlaştırılmıştır.
Top köyünden Salue adlı kadın, aynı köyden Res Kirakos ile Papaz Ter Movses’in dağda (aynı köyün dağı) öldürülüşünü gözleriyle görmüştür. Önce tüfekle vurdular ve ardından bıçakla ve taşla başlarını ezdiler, resin vücudunu parça parça ettiler.
Top’tan sadece 10 kişi (6’sı erkek)1 kurtuldu.
Kurtulanlardan üç kişi, bizim memlekete geri döndü.
Derleyen: G.M. Nerkararyan
EMA, fon 227, liste 1, dosya 423, yaprak 29 ve arka yüzü, orijinal, el yazısı.
i 20 kişi de (aynı köyden) Rusya’da bulunuyordu.