HAYATTA KALANLARDAN MİNAS GEVORGYAN, KHAÇATUR AVETİSYAN VE SIRBUHİ’NİN, HAKKÂRİ SANCAĞININ KHOŞAB KAZASINDAKİ HURTUK KÖYÜ KATLİAMIYLA İLGİLİ TANIKLIĞI
22 Ağustos 1916, Nor Bayazet-Kolağran
Khoşap-Hurtuk 50 hane
914 seferberliği baskıyla [yapıldı]; Hovhannes’i öldürdüler, 1 [kişi] şimdiye kadar geri dönmedi. Panos’un, Tumas’ın evlerini ve daha başka 5 evi yaktılar.
Tekâlifi harbiye zorla alındı: 12 koyun, 380 ölçü buğday, 100 ölçü un, 30 litre yağ, 40 litre yün, 160 çift eldiven, 60 çift çuval, 30 sığır vs. Olam – Van, Başkale’ye.
1915’in Büyük Paskalyası’nı birkaç gün geçirdikten sonra, milli Binbaşı (1) Ahmet Bey, birkaç Akraklı köylüyü tarlalarda öldürdü ve Kalağranlı 2 adam gelip katliam yapıldığını anlattı. Bizler, silahlı ve silahsız erkekler, dağa kaçtık; kaymakam köyümüzdeydi. Jandarmalar bizi takip etti; çatışma başladı. Zemaklı İslam Bey, Khaçanlı İbrahim Bey ve daha başkaları geldi, yaklaşık 400 kişiydiler. Bizim 17 savaşçımız vardı – Khaço, Tigran, Andreas ve diğerleri. Çarpışarak, Kırelli ve Hındıstanlı savaşçıların bulunduğu Hablasat Dağı’na geçtik. Çatışmada, bizden beş kişi öldürüldü – Abel, Hakob ve diğerleri. Dağda toplanıp Hındıstan’a indik, Varag Dağı’na geçtik. Biro’nun Kal’ında kaldık; 4 günde Varak’a gittik ve katledilmiş 7 ceset gördük, 3’ü vardapetti – (rahip) Aristakes (2), Petros (3) ve diğerleri. Koğpants ve Şuşants’da çatışmalar başlayana kadar Varag’da kaldık. 25 Nisan civarındaydı, gruplar Varag’dan Van’a çekildi; biz 2 gün daha dağda kaldıktan sonra Van’a gittik; kadınlarımız ve çocuklarımız ise köyde kaldı.
Bir başka anlatıcı: Erkekler çarpışmaya gitti, biz köyde kaldık. [Kürtler] elimizdekileri götürdüler ve kadınlara vurmaya, para istemeye, dövmeye vs. başladılar. Sırme kadını kharçkatla4 dağladılar, bir kadının kollarını kestiler, birini de öldürdüler. Kürtler bu şekilde işkenceler yaptıktan sonra 11 kadın ve çocuğu yanlarına alarak köyü terk ettiler. Tiruhi ve diğer köylü kadınları.
Mayıs başlarıydı, gelip bizi topladılar ve Van’a götürdüler, sonra köye geri geldik. Yaklaşık iki ay orada kaldıktan [sonra] ricat oldu, Van’a, Berkri’ye (Muradiye) geldik. Köprüyü geçtik ve üzerimize mermi yağdı. 1.800 koyun, 300 kadar yüklü sığır bırakıp İgdir’e (İğdır) ve buraya kaçtık. Bu bahar köye gittik, mamurdu.
Ricatta kaybolanlar – 27; mevcut haneler – 20; var olan kişiler – 82.
1. Anlatanlar: Res Minas Georgyan, Khaçatur Avetisyan 2. Anlatan: Barseğ’in karısı Sırbo
Müfettiş Şirin
E MA, fon 227, liste 1, dosya 430, yaprak 32, orijinal, el yazısı.